15 apr JANE EYRE: Deo prvi

„Nisam ptica, i nikakva me mreža nije ulovila. Ja sam slobodno ljudsko biće, s nezavisnom voljom…“

„Džejn Ejr“ (Jane Eyre) je prvi objavljeni roman engleske spisateljice Šarlot Bronte (Charlotte Bronte). Roman je objavljen 1847. godine, kada su i njene dvije sestre takođe objavile svoje prvijence – Emili „Orkanske visove“ (Wuthering Heights), a En „Agnes Grej“ (Agnes Grey). Sva tri romana su objavljena pod muškim pseudonimima – Karer, Elis i Ekton Bel (Currer, Ellis, Acton Bell) – koje su sestre prethodne godine koristile kako bi objavile zajedničku zbirku pjesama. Zbirka je prošla neslavno, uspjele su prodati svega 2-3 sveska. No, to ih nije obeshrabrilo, ni odvratilo od pisanja, tako da su već naredne godine sve tri objavile po jedan roman.

Šarlot je prvo napisala roman „Profesor“, ali nije uspjela da mu nađe izdavača (roman je objavljen posthumno 1857). U međuvremenu su sestre objavile svoje romane, a Šarlota je radila na „Džejn Ejr“ i kada je krajem 1847. ugledao svjetlo dana donio joj je ogromnu slavu i bacio u sjenu već pomenute romane drugih dviju sestara.

Šta je to što „Džejn“ čini tako posebmin romanom i izdvaja ga od ostalih?

Kao prvo, ovaj roman spada u žanr bildungsromana jer prati razvoj ličnosti glavne junakinje, njeno odrastanje, razvoj emocija i moralnih i duhovnih principa kroz razna iskustva. Na početku romana Džejn je djevojčica od 10 godina, siroče ostavljeno na staranje zloj ujni; na kraju udata žena i majka.

Ona nam i pripovijeda cijelu priču, doduše retrospektivno, i mi svijet vidimo isključivo njenim očima. Kako ona raste, razvija se i jezik kojim govori, a samim tim i njene emocije, kao i poimanje života i svijeta uopšte.

Ono što je zanimljivo jeste da je Džejn po zanimanju guvernanta, a guvernante u Viktorijanskoj Engleskoj su bile u vrlo nezavidnom položaju. Njihov status je bio nedefinisan – niti su bile član porodice u kojoj su radile, niti dio posluge. Bile su odbačene i od jednih i od drugih. Po svom obrazovanju i po svojoj pripadnosti toj nekoj srednjoj klasi, bile su nešto kao član porodice, ali sama činjenica da su nisu bile finansijski obezbjeđene i da su za svoj posao primale platu od gazde svrstavala ih je u red posluge.

I upravo jednom tako marginalizovanom, isključivo ženskom zanimanju, Šarlot daje jedan snažan individualistički i buntovan glas. Stoga i ne čudi što je roman stvorio takvu pometnju u tadašnjem patrijahalnom društvu Viktorijanske Engleske.

Roman sadrži i brojne elemente gotskog romana, kao što su stara porodična imanja i porodične tajne, lik Ročestera kao bajronovskog junaka koga progoni prošlost, zatim neobjašnjivi, demonski smijeh koji se prolama hodnicima Tornfild Hola (Ročesterova luda žena zaključana na tavanu), duhovi, crvena soba (u koju mala Džejn biva zatvorena na početku romana jer se potukla sa rođakom Džonom), predskazanja (u vidu snova), niz čudnih koincidencija, priroda koja odražava unutrašnje stanje junaka, itd.

Ali „Džejn Ejr“ je i ljubavni roman sa sličnim zapletom kao iz bajki. Džejn je Viktorijanska verzija „Pepeljuge“ ili „Ružnog pačeta“ – simbolična priča o vječitom sukobu između ljubavnog osjećanja i društveno uslovljenih ograničenja, koja dovodi jedinku u stanje nedoumice i unutrašnje borbe.

Taj sukob između želje za ljubavlju i osjećanja moralne dužnosti najbolje se vidi kroz Džejnin odnos sa Ročesterom i Džonom Riversom. Prvi od nje traži da zanemari sve svoje moralne principe i da se prepusti ovozemaljskim uživanjima; drugi joj govori da je stvorena za rad, a ne za ljubav i traži od nje da svoja osjećanja podredi osjećanju dužnosti. Džejn je morala naučiti kako da bude voljena i da voli bez žrtvovanja, kao i kako da uspostavi ravnotežu između strasti i prijateljstva.

(Nastaviće se…)

Tanja Spasojević