08 jul Caričin Grad

Caričin Grad leži na blagim padinama koje se spuštaju od planine Radan ka leskovačkoj kotlini. Predstavlja arheološki lokalitet iz 6. veka, jednog od najvećih i najznačajnijih vizantijskih gradova u unutrašnjosti Balkana. Podigao ga je veliki vizantijski Car Justinijan I (527-565) prema mnogim izvorima u znak zahvalnosti kraju u kome se rodio. Tri godine po stupanju na presto, 530. godine Justinijan se vraća iz Carigrada u rodni kraj, gde na 40 hektara počinje gradnja Justinijane prime, grada širokih popločanih ulica, sa trgovima i fontanama, palatama i crkvama, kupatilima i lečilištima, freskama i spomenicima. Udaljen je 7 km od Lebana, a 30km od Leskovca.

„A pored samog mesta (rođenja) sagradi divan grad i nazva ga Justinijana Prima – na latinskom što znači Prva – odužujući se na taj način svojoj roditeljki. Sazidavši tamo i vodovod, postiže da grad neprekidno obiluje nepresušnom vodom. I mnogo drugih znatnih i pomena dostojnih (građevina) sagradio je osnivač grada. Nije lako pobrojiti sve hramove božje, nemoguće opisati sve zgrade nadleštva, veličinu tremova, lepotu trgova, česme, ulice, kupatila, prodavnice. Beše to prosto naprosto grad velik i mnogoljudan, i u svakom drugom pogledu napredan i dostojan da bude metropola cele oblasti…“  – Ovim rečima je Prokopije Cesarijski u delu „O građevinama – De Aedeficiis“ opisao novosagrađenu prestonicu oblasti Severni Ilirik.

O životu u Caričinom gradu sačuvane su beleške vizantijskog istoričara, advokata i književnika Prokopija iz Cezareje. Vredan pažnje je podatak o postojanju radionice za izradu stakla, u kojoj je urađen najveći mozaik u Srbiji.

Takođe, po zapisima Prokopija iz 545. godine, car Justinijan je sagradio Justinijanu Primu kao „grad koji je vredan metropole čitavog regiona“. Postao je glavni grad Dardanije, osim toga, ovaj veličanstveni grad je odabran za sedište Ilirikuma tj sedište arhiepiskopije za severnu Iliriju, koga su od sredine 6. veka u znatnoj meri naseljavali Sloveni-Srbi. Nadležnost nove arhiepiskopije Justinijane Prime je pokrivala pet provincija Dačke episkopije, tj. severnog dela prefekture Ilirikuma: Dacia Mediterranea, Dacia Ripensis, Moesia Prima, Dardania i Praevalis i severni deo Episkopije Makedonije sa provincijom Makedonijom Sekundom i konačno deo provincije Panonije Sekunde, sa gradom Basijanom.

Bio je okružen bedemima, a pored spoljnih utvrđenja otkriveni su i unutrašnji bedemi koji grad dele na tri dela: Gornji, Srednji i Donji. Na najuzvišenijem mestu u gradu sagrađen je Akropolj – sedište crkvene uprave, okružen snažnim bedemima, u središnjem delu ističe se centralni kružni trg gde se odvijao javni život grada. Caričin grad je jedini antički grad u Srbiji kroz čije kapije može da se prođe.

Gradske ulice su popločane pravougaonim krečnjačkim pločama, uokvirene pokrivenim tremovima sa stubovima na kojima se oslanjaju lukovi arkada. Na Akropolju se nalazi kompleks episkopske palate (imala je podno grejanje koje se zagrevalo toplim vazduhom – hipokaust), velika katedralna crkva sa tri apside, atrijumom i krstionicom, koji spada u red najmonumentalnijih spomenika vizantijske arhitekture na balkanskom poluostrvu.

U stambenom delu grada, blizu trga – foruma, otkopana je trobrodna bazilika sa kriptom, pronađeni su fragmenti podnog mozaika i fresaka. Jugoistočno od foruma bila je treća crkva, krstoobrazna bazilika sa atrijumom. U predgrađu je otkopana dvojna bazilika i južno od nje peta bazilika, trobrodna sa trakseptom, narteksom i atrijumom, izvan gradskih zidina nađena je šesta crkva, trikonhos sa otvorenim narteksom i atrijumom, sve ove crkve podignute su u VI veku.

Spomenici crkvene i svetovne arhitekture po svojoj urbanističkoj postavci, po skupocenim mozaičkim podovima i raznovrsnom dekorativnom plastikom u potpunosti odgovaraju Prokopijevom opisu Justiniane Prime.

Mozaici su najveća vrednost Caričinog grada. Mozaike sa predstavama dobrog pastira, feniksa, koji je simbol uzdignuća carstva iz pepela, scenama iz lova, borbi sa medvedom i panterom, na 80 metara kvadratnih poda bazilike pronašli su arheolozi prilikom iskopavanja 1951. godine.

Veliki broj građevina Caričinog grada je imao sprat, što potvrđuju nalazi stepeništa. Niži delovi građevina Caričinog grada su građeni suvom tehnikom, od kamena, dok su više spratove činili laki materijali – drvo i glina. Stari Rimljani živeli su u jednospratnim kućama sa nekoliko prostorija, obaveznim atrijumom ispred. U kućama je živelo više članova domaćinstva. Kuće su osvetljavali uljanim lampama, podove ukrašavali mozaicima.

Justiniana Prima – Caričin Grad je bila na vrhuncu slave svega osam decenija, od 535. do 615. godine. Nakon smrti cara Justinijana, Caričin Grad osvajaju brojna slovenska plemena, te je početkom 7. veka n.e. prepušten nestanku i propadanju. Pretpostavlja se da je propadanje Caričinog Grada bilo uslovljeno u prvom redu zapuštanjem vodosnabdevanja, po svoj prilici uništenjem akvadukta i presušivanjem akumulacije na Caričinskoj Reci.

Istraživanja na arheološkom lokalitetu Caričin Grad započeta su 1912. godine, ali su ubrzo zaustavljena usled ratova. Nastavljena su 1936. godine pod pokroviteljstvom Srpske kraljevske akademije i Univerziteta u Beogradu, a prekinuta su 1940. godina. Istraživanja su zatim obnovljena 1947. godine i trajala su do 1970. godine, a potom nastavljena 1975. godine a istraživanjima su se pridružili francuski arheolozi. Prvi istraživač grada bio je Vladimir Petković, otkrićem veličine grada, ostacima mozaika, mnoštvom arhitektonske plastike, izneo je prve hipoteze da se radi o Justinijani Primi. Istraživanjima pomoću georadara tokom 2015. godine otkrivene su ostaci još četiri crkve.

Poslednjih godina sa srpskim arheolozima rade francuske kolege koje su očarane Justinijanom primom, a u projekat su uključeni univerziteti u Parizu, Strazburu i Turu, kao i muzej Luvr. U šali, arheolozi kažu da bi dobro bilo kada bi pronašli onu zlatnu carsku kočiju, koja je ostala u ruševinama Caričinog grada, koji je samo osam decenija po osnivanju, razoren u napadu varvara.

Godišnje, Caričin grad obiđe oko deset hiljada turista, a taj broj se povećava zahvaljujući novoj turističkoj ruti, nazvanoj Put rimskih careva. Dosta toga može da se vidi, mnoge detalje pričaju vodiči, a uz pomoć mašte, slika se lepo zaokruži.

Posetioci arheološkog nalazišta Caričin grad – Justiniana Prima mogu uživati u 3-D rekonstrukciji utvrđenja.

Danijel Frfalanović

Izvor: Portal Mladi